Englishبررسی مقاله تحلیل مدیریتی راهکارهای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ایران در جهت كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ارتقاء سلامت
نویسندگان: سارا اردو، رضا ارجمندی، عبدالرضا کرباسی، علی محمدی ، جمال قدوسی
تاریخ انتشار: 1400/12/21
مجله سلامت و محیط زیست، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن علمی بهداشت محیط ایران
این پژوهش با هدف بررسی فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ایران در بخش صنعت برق کشور و ارائه راهکارهای مدیریتی انجام شده است. به دلیل پتانسیل بالای کشور ایران در تولید انرژی خورشیدی و بادی در این پژوهش تاکید بر توسعه این دو نوع انرژی تجدیدپذیر هست. همچنین با توجه به همبستگی سلامت جامعه و استفاده بهینه از انرژی و بویژه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، روند توسعه در کشورها باید همراه با سیاست تحقق رشد اقتصادی بیشتر توام با حفاظت از محیط زیست باشد. در غیر این صورت عوامل بازدارنده رشد اقتصادی در حین توسعه بوجود خواهد آمد. در سال 2019، 84 درصد کل انرژی مصرفی جهان از سوخت‌های فسیلی تامین شده است. اما مطابق ترازنامه انرژی سال، 1397 تولید انرژی اولیه ایران به میزان 99 درصد به انرژی فسیلی، 0/4 درصد به انرژی هسته‌ای و 0/6 درصد به انرژی‌های تجدیدپذیر وابسته هستند. و صنعت برق با میزان انتشار 29 درصد CO2، 32/7 درصد NOx و 29 درصد 2SO و 27 درصد از 3SO از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور و آلاینده زیست محیطی تاثیر مخاطره آمیزی بر سالمت مردم کشور دارد. آلودگی هوا تاثیر بسیار مهمی در تعداد مرگ و میر منتسب دارد و این امر ضرورت دستیابی به آمار معتبر داخلی را مورد تاکید قرار می‌دهد. مرجع معتبر Lancet نشان می‌دهد سلامت و تغییرات اقلیمی دو موضوع بهم وابسته هستند و اگر کشورها به تعهدات خود جهت کاهش اثرات تغییرات اقلیمی عمل نکنند تا پایان سال 2100 میلادی با فاجعه محیط زیستی و سلامت در كل جهان روبرو خواهیم شد. کشور ایران از لحاظ دریافت انرژی خورشیدی بسیار غنی است، براساس پژوهش‌های انجام یافته دارای شرایط مناسب و پتانسیل بسیار مناسب برای بهره برداری از انرژی خورشیدی است. در حال حاضر ایران برای تولید پنل‌های فتوولتاییک نیاز به واردات سلول‌های خورشیدی و سایر ملزومات دارد، اما از نگاه پتانسیل انرژی خورشیدی در کشور با حدود ٣٠٠ روز آفتابی از نظر دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط مختلف جهان در بالاترین رده‌ها قرار دارد. انرژی‌های تجدیدپذیر با توجه به زیرساخت‌های موجود در کشور می‌تواند سهم خود را در سبد انرژی کشور افزایش دهد.
در این پژوهش توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از نظر عوامل مورد مطالعه و نظرسنجی از خبرگان در مجموع عوامل دارای قوت است. همچنین می‌توان نتیجه گرفت كه در این پژوهش در راستای ارتقاء سلامت و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از نظر عوامل بیرونی در کشور دارای فرصت‌های زیادی نسبت به تهدیدات هستیم.
با توجه به نتایج این پژوهش راهبردهای اولویت بندی شده بعنوان تقویت نقاط قوت با توجه به فرصت‌ها، شامل، اصلاح نرخ خرید تضمینی برق از انرژی‌های تجدیدپذیر، ایجاد اقتصاد انرژی تجدیدپذیر و ایجاد بازار انرژی‌های تجدیدپذیر، ارائه وام و کمک‌های دولتی جهت حمایت از تجاری سازی طرح‌های پژوهشی و دانشگاهی، بهبود شرایط عقد قراردادهای بلندمدت خرید تضمینی برق، تاسیس صندوق انرژی‌های تجدیدپذیر و اصلاح قیمت خرید تضمینی برق تجدیدپذیرها با بهره‌برداری از امکان صادرات برق به کشورهای همسایه با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، تقویت فرایندهای مالی مثل وام‌های تشویقی دراز مدت در جهت بومی سازی فناوری، اجرایی سازی و بهبود قوانین و مقررات حمایتی از توسعه کاربرد انرژی حرارتی و برق تجدیدپذیرها در صنایع مختلف بخصوص صنایع پر مصرف انرژی و بخش ساختمان کشور و تشویق شرکت‌های سازنده و تولیدکنندگان سنتی برق در کشور جهت سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر از طریق حمایت‌های مالی نظیر بهره مندی آنها از قوانین و مقررات تشویقی نظیر اعطاء معادل سوخت صرفه جویی شده و قوانین رفع موانع تولید هستند.
با توجه به اینکه مصوبات خرید تضمینی برق تجدیدپذیر در سال 1395 موجب افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی در این صنعت شده است، ولی متاسفانه با اعمال تحریم‌ها، افزایش نرخ ارز و ثابت ماندن نرخ خرید تضمینی برق تا سال‌های اخیر موجب ایجاد رکود در این صنعت شده است، بنابراین می‌توان نتیجه گیری کرد که با مقایسه تجربه انجام شده و نظر کارشناسان مهمترین عوامل رشد صنعت تجدیدپذیر، بخش اقتصادی آن است.
راهبردهای اولویت بندی شده در جهت کاهش نقاط ضعف با استفاده از فرصت‌ها همچنین رفع نقاط ضعف با توجه به تهدیدها عبارتند از:
- متقاعد کردن نهادهای دولتی مرتبط و تخصیص بودجه جهت تامین زیرساخت‌های لازم
- حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و بخش‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های سازنده داخلی در جهت بومی سازی و ارتقاء فناوری در کشور
- استفاده از قوانین حمایتی برای تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری داخلی و ساخت داخل کشور
- شناسایی فرصت‌ها جهت توسعه صادرات با هدف دستیابی به تکنولوژی روز دنیا و بهبود کیفیت تجهیزات ساخت داخل
- اصلاح قراردادهای خرید تضمینی برق و استفاده از دیگر روشها مانند مناقصه و فراخوان جهت احداث نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر
- افزایش نرخ خرید برق تضمینی انرژی‌های تجدیدپذیر
- تدوین و اجرایی سازی قوانین و مقررات تشویقی برای داوطلبان تولید و استفاده از برق تجدیدپذیر
- تبادل و صادرات مواد معدنی سیلیس به شرط انتقال تکنولوژی و تکمیل زنجیره ساخت پنل‌های خورشیدی از معدن تا ساخت سل‌های فتوولتاییک
با توجه به مطالعات این پژوهش توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران امری ضروری است. این موضوع مستقیما با حفظ سلامت جامعه و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در ارتباط است. با توجه به نتایج این پژوهش، راهکارهای اصلی که مورد توافق کارشناسان این حوزه می‌باشد، عبارت است از راهکارهای اقتصادی، افزایش نرخ خرید تضمینی برق، ایجاد بازار و بهبود اقتصاد انرژی‌های تجدیدپذیر.
حمایت از پژوهش و شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه فناوری در کشور و ایجاد زیر ساخت‌های لازم و اصلاح قراردادهای خرید برق تضمینی و برگزاری مناقصات احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر از موارد اولویت‌دار است.
بررسی برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در 2 سال گذشته
- ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان:
با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان نظام سیاستگذاری کشور فضای خوبی برای ارتقای جایگاه انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کرد. ماده 16 این قانون به شرح زیر است:
ماده۱۶ـ در راستای توسعه صنایع دانش‌بنیان مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه بازار برای این صنایع و تولید برق پاک در محل مصرف، صنایع با قدرت مصرف بیشتر از یک مگاوات موظفند معادل یک درصد (۱%) از برق مورد نیاز سالانه خود را از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین نمایند و این میزان در پایان سال پنجم حداقل به پنج درصد (۵%) برسد. در غیر این صورت وزارت نیرو موظف است درصد ذکر شده از برق مصرفی این صنایع را با تعرفه برق تجدیدپذیر محاسبه نموده و از صنایع أخذ نماید. مبالغ فوق ضمن تفکیک از قبوض برق، به میزان پنجاه درصد(۵۰%) با رعایت اصل پنجاه و سوم (۵۳) قانون اساسی مستقیماً صرف خرید تضمینی برق تجدیدپذیر می‌گردد، به میزان بیست و پنج درصد (۲۵%) پس از واریز به حساب خزانه‌داری کل کشور به حساب معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور واریز می‌گردد تا صرف حمایت از آزمایشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و شتاب دهنده‌ها و سایر موارد مرتبط با توسعه برق گردد و مابقی از طریق خزانه‌داری کل کشور و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صرف پرداخت تسهیلات کم‌بهره به بخش خصوصی جهت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر کوچک‌مقیاس می‌شود. صنایعی که ملزم به خرید برق در بهابازار (بورس) انرژی هستند، می‌توانند درصد فوق را از برق تجدیدپذیر عرضه شده در بهابازار (بورس) انرژی خریداری نمایند. آیین‌نامه اجرائی این ماده حداکثر ظرف سه‌ماه پس از ابلاغ این قانون، توسط معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور با همکاری وزارتخانه‌های نیرو و صنعت، معدن و تجارت تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
بدین ترتیب صنایع موظف می‌شوند تا بخشی از برق خود را از منابع تجدیدپذیر مصرف کنند که اثرات مثبتی در توسعه صنعت برق تجدیدپذیر، جلوگیری از قطعی برق صنایع و کشور، کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و صرفه‌جویی در منابع گازی کشور دارد.
– بورس انرژی:
بورس انرژی نیز کمک شایانی در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کرده است. ایران به عنوان نخستین کشور در منطقه و نیز به عنوان کشوری پیشرو در غرب آسیا اقدام به راه‌اندازی تابلوی سبز در بورس انرژی کرده است.
وزیر نیرو در آیین رونمایی از تابلوی برق سبز در بورس انرژی ایران در یکم خرداد ماه سال 1402 با بیان اینکه بخش اداری کشور مکلف شده طی چهار سال 20 درصد برق مورد نیاز خود را از طریق انرژی تجدیدپذیر تامین کند، گفت: بورس سبز امکان رقابت را برای تولیدکنندگان برق تجدیدپذیر با یکدیگر فراهم می‌کند.
وزیر نیرو رفع ناترازی را نخستین ضرورت گام نهادن در مسیر تولید تجدیدپذیرها عنوان کرد و افزود: تامین برق از تجدیدپذیرها برای رفع ناترازی ضروری است، اما اقتصادی بودن این انرژی مسئله دیگری است، تولید انرژی تجدیدپذیر حتی نسبت به روش‌های دیگری چون برق حرارتی بسیار ارزان‌تر و معقول‌تر است.
حفظ محیط‌زیست، محدودیت منابع آبی، آلودگی هوا و قیمت مناسب از مهمترین ضرورت‌های رو آوردن به انرژی‌های تجدیدپذیر از نظر وزیر نیرو بوده است.
یک چالش مهم وجود رقابت ناعادلانه بین تجدیدپذیرها و سایر روش‌های تولید برق است. وزیر نیرو مطرح کرد: در روش‌های دیگر برای تولید برق قیمت سوخت صفر محاسبه می‌شود، این در حالی است که اصل و اساس هزینه تامین برق در این شرایط محاسبه نشده و نهاده اصلی به عنوان سوخت در محاسبات این‌چنینی منظور نمی‌شود؛ همه این شرایط در صورتی است که تولید انرژی تجدیدپذیر ارزان‌تر از سایر روشها خواهد بود. اما بورس سبز امکان رقابت را برای تولیدکنندگان برق تجدیدپذیر با یکدیگر فراهم می‌کند.
محمود کمانی، رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران (ساتبا) نیز در این مراسم بیان کرد: در ابتدای شروع دولت فقط یک مدل خرید تضمینی مبتنی بر ماده ۶۱ اصلاح الگوی مصرف بود که مشکل آن بحث قیمت‌گذاری و همچنین مطالبات سرمایه‌گذاران بود.
به گزارش روابط عمومی نوران انرژی، کمانی در ادامه تصریح کرد: خوشبختانه ما در دولت سیزدهم با انجام روش‌های مختلف به دنبال حل نگرانی‌های سرمایه‌گذاران و ایجاد انگیزه برای این افراد بودیم که یکی از این راه‌ها عرضه انرژی‌های تجدیدپذیر در بورس است.
او همچنین گفت: دو اقدام اساسی مجلس شورای اسلامی کمک زیادی به ورود انرژی‌های تجدیدپذیر به بورس کرد. اول اینکه صنایع را موظف کرد که یک درصد از برق مصرفی خود را از طریق انرژی تجدیدپذیر تامین کنند.
رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر افزود: دوم قانون مانع‌زدایی از صنعت برق بود که سال قبل نهایی شد و قرار شد هزار مگاوات انرژی جدید در کشور تولید شود که این دو موضوع پشتیبان تابلوی برق سبز خواهد بود.
معاون وزیر نیرو در خصوص شرایط عرضه برق انرژی تجدیدپذیر در بورس انرژی بیان کرد: پس از صدور پروانه احداث و مجوز‌های مربوط، سازمان ساتبا با نیروگاه‌های تجدیدپذیر، قراردادی ۲٠ ساله منعقد خواهد کرد که پس از این فرآیند نیروگاه‌ها با تایید ساتبا به بورس معرفی شده و می‌توانند کد بورسی اخذ نمایند و در نهایت برق خود را در بورس انرژی عرضه کنند.
او ادامه داد: سرمایه‌گذاران اگر به هر دلیلی نتوانند برق خود را در بورس به فروش برسانند، سازمان ساتبا با ۷۰ درصد نرخ کشف شده در نیروگاه مطالبات این افراد را تسویه خواهد نمود.
علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی ایران با تاکید بر اینکه تولید انرژی تجدیدپذیر و بازار این نوع انرژی‌ها در سال‌های اخیر به طرز فزاینده‌ای در جهان مورد توجه قرار گرفته است اظهار داشت: هم اکنون سهم بازار آسیا و اقیانوسیه از این بازار 35 درصد است و پیش بینی می شود ارزش بازارانرژی تجدید پذیر در جهان تا سال 2030 به 2000 میلیارد دلار برسد.
مدیرعامل بورس انرژی ایران در ادامه به مرور برنامه‌های کشورهای همسایه ایران در زمینه انرژی تجدیدپذیر پرداخت و عنوان کرد: عربستان قصد دارد تا سال 2030 نزدیک به ۵۰ درصد انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تهیه کند، این رقم برای پاکستان 30 درصد است و امارات نیز تا سال 2050 برنامه‌ریزی برای تامین 75 درصد از انرژی خود را از منابع تجدید پذیر در دستور کار قرارداده است.
او با اشاره به اینکه طبق گزارش‌های جهانی سهم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از شش عنصر اصلی راهبردی انرژی جهان تا سال ۲۰۵۰ معادل ۲۵ درصد خواهد بود ابراز داشت: از این رو افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از سبد انرژی‌های ایران نیز اهمیت دو چندانی به خود می‌گیرد.